ساعت وسطی، اذانی:
عيار دستگاه ساعت اذانی که از قدیم ایام تا به امروز استفاده کرده می شود، هر شام (مغرب)، در وقت غروب شرعی که نسبت به ساعت وسطی حساب کرده ميشود به ۱۲ آورده ميشود. هر روز، در هنگام عقب رفتن وقت غروب به پيش و در هنگام پيش رفتن وقت غروب به عقب کشيده ميشود. يک تعدیل زمان متوسط و طول روز اذانی متوسط موجود نميباشد. در روز اذانی، تعديل زمان نيز موجود نيست. در تقويم (معيارِ الاوقات) که در سال ۱۱۹۳ هجری [۱۷۷۹م.] در ارضروم آماده شده ميگويد که: (در وقت زوال حقيقی که طول سايه به کوتاه ترين حالت خود ميرسد، دستگاه ساعت اذانی، از وقت ظهر که در تقويم نوشته شده است بمقدار زمان تمکين به عقب کشيده ميشود). جهت تصحيح عيار دستگاه ساعت اذانی، هنگامی که ساعت وسطی به هر کدام از يک وقت نماز بيايد، ساعت اذانی نيز به وقت اين نماز که در تقويم نوشته شده است، آورده ميشود. برای عيار نمودن ساعتهای اذانی و وسطی، به استقامتهای قبله و (نصف النهار) دو خط کشيده ميشود که از يک نقطه ميگذرند. به اين نقطه چوبی نشانده ميشود. سايهٔ چوب، هنگامی که بر بالای اولين خط برسد، دستگاه ساعت به وقت زوال و هنگامی که به بالای دومين خط برسد، به ساعت قبله آورده ميشود. در روزهايی که تغيير اوقات غروب کمتر از يک دقيقه ميباشد، عيار ساعت اذانی تغيير داده نميشود. در شهر استانبول در شش ماه ۱۸٦ دقيقه به جلو، در شش ماه ديگر نيز ۱۸٦ دقيقه به عقب کشيده ميشود. اين دستگاه های ساعت، مقدارهای زمان را، نظر به وقت شروع روز اذانی اندازه گيری ميکند. اما اوقات نماز، نظر به روز غروبی حساب کرده ميشود. بدليل اينکه روز اذانی از روز غروبی به اندازهٔ (زمان تمکين) بعد شروع ميشود، اوقات نماز به وقت اذانی، با کسر کردن تمکين از اوقات غروبی که با حساب يافته شده است، تبديل کرده ميشود. در حساب های زمان اذانی و غروبی، تعديل زمان هيچ استعمال نميشود.
جدول عیار ساعت اذانی
در تمامی جاهايی که بين دو دايرهٔ طول که به اندازهٔ هفت و نيم درجه از شرق و غرب شهر لندن ميگذرد، قرار دارند، ساعت وسطی شهر لندن بطور مشترک استعمال ميشود. به اين، (زمان اروپای غربی) گويند. ساعت مشترک وسطی که در شرق، در بين دو دايرهٔ طوليکه يکی از هفت و نيم درجه و ديگری از بيست و دو و نيم درجه ميگذرد استعمال ميشود، از ساعت لندن يک ساعت پيش است. به اين، (زمان اروپای ميانه) گويند. در تمامی جاهاييکه در بين دايره های طولی که يکی از ۲۲٫٥ درجه و ديگری از ۳۷٫٥ درجه ميگذرد، قرار دارند، (زمان اروپای شرقی) استعمال ميشود. اين ساعت، دو ساعت از ساعت لندن جلو ميباشد. زمانهای (شرق نزديک)، (شرق ميانه) و (شرق دور) که در شرق تر قرار دارند نيز، سه، چهار و پنج ساعت از زمان لندن جلوتر هستند. بر روی کرهٔ زمين، ۲٤ منطقه ساعت مشترک موجود ميباشد که هر يک ازين منطقه ها، از يکديگر يکی ساعت متفاوت هستند. عيارهای مشترک دستگاه های زمان محلی وسطی محل های يک کشور که بر روی يکی از (نيم دايره های طول سر ساعت) که از درجات پانزده و مثلهای پانزده (مثلا ً ۳۰، ٤٥، ٦۰، . . . ) ميگذرد، قرار دارند، بعنوان (ساعت مشترک) آن کشور قبول گرديده است. ساعت مشترک که در ترکيه استعمال ميشود، مطابق به ساعت وسطی محلی نيم دايرهٔ طول سر ساعت ۳۰ درجه ای است که از شهرهای ازميت، کوتاهيا، بيله جيک و المالی ميگذرد و اين ساعت، ساعت اروپای شرقی ميباشد. بعضی از دولت ها، به دلايل سياسی ويا اقتصادی، به اين تقسيم جغرافيايی ساعت مشترک تابع نميشوند. مثلا ً فرانسه و اسپانيا ساعت مشترک اروپای ميانه را استعمال ميکنند. در دستگاه های زمان کشورهايی که عيارهای ساعتهای مشترک شان از يکديگر متفاوت ميباشد، در هر کدام وقتی، رقمهايی که تنها ساعت ها را نشان ميدهد، از يکديگر متفاوت ميباشد. رقم ساعت مشترک کشوری واقع در شرق، از رقم ساعت مشترک کشوری واقع در غرب [جلوتر] بزرگتر ميباشد.
فرق بين وقت يک نماز نسبت به ساعت وسطی محلی يکی از شهرهای ترکيه و وقت يک نماز نسبت به ساعت مشترک، به اندازهٔ چهار برابر فرق بين درجهٔ طول اين شهر و ۳۰ درجه بر حسب دقيقه ميباشد. اگر درجهٔ طول شهر از۳۰ بالا باشد، اين فرق، از ساعت محلی کسر شده و اگر از ۳۰ درجه کمتر باشد به ساعت محلی اضافه شده، وقت اين نماز نسبت به ساعت مشترک حاصل ميشود. مثلا ً، در اولين روز می (مه)، وقت يک نماز، نسبت به ساعت وسطی محلی شهر قارص (يکی از شهرهای ترکيه) ۷ ساعت، صفر دقيقه باشد. درجهٔ عرض شهر قارص ٤۱، درجهٔ طولش ٤۳ است. بدليل اينکه اين درجهٔ طول، از ۳۰ بيشتر است، ساعت محلی قارص، از ساعت مشترک جلوتر است. وقت اين نماز در قارص نسبت به ساعت مشترک، (٥۲ = ٤ × ۱۳) دقيقه قبل از ساعت ۷ ميشود که، در ساعت ٦ و ۸ دقيقه ميباشد.